Hier het hele artikel als PDF: 80_87_INGR22_23_Fokker

De ontwerpers van de Fokker Friendship hebben destijds niet voor ogen gehad het beste Nederlandse Design ooit te creëren. Het is waarschijnlijk het laatste waar ze zich het hoofd over hebben gebroken. Toch leuk dat de Friendship nu wordt bewonderd als een voorbeeld van esthetiek. Misschien speelt ook spijt mee over het verdwijnen van Fokker, een stukje nationale trots want er zijn niet zoveel landen die zelf passagiersvliegtuigen bouwen.

Na de Tweede Wereldoorlog waren dat in Europa behalve Nederland alleen Frankrijk en Engeland. Airbus, inmiddels de grootste civiele vliegtuigbouwer ter wereld is Frans-Duits-Brits en een beetje Spaans.

Fokker is een mooi voorbeeld van hoe een groepje mensen vlak na de oorlog met helemaal niets iets begon. Geld voor dure machines was er niet en daarom bedachten ze aan de Technische Universiteit Delft samen met Fokker een eigen manier om

vleugelpanelen te bouwen. Zo’n vleugelhuid moet dicht bij de romp heel dik zijn omdat daar de grootste krachten werken, en naar het uiteinde toe steeds dunner. Vaak werd zo’n paneel daarom gefreesd, maar dat is heel duur. Daarom gingen de Nederlanders experimenteren met het op elkaar lijmen van dunne standaardplaat; dicht bij de romp heel veel laagjes en naar het uiteinde toe steeds minder. Dat was ook praktisch omdat een vleugelpaneel een bepaalde kromming heeft. Met de (epoxy-)lijm ertussen werden de dunne ‘sheet metal’ platen in de juiste vorm geperst en vervolgens zo in een soort oven, een autoclaaf, onder hoge druk en temperatuur geplaatst om uit te harden. Het leverde een bijna onverwoestbare vleugel op. Vliegtuigbouwers worstelen altijd met scheurvorming vanwege de wisselende belasting. Een massief vleugelpaneel waarin een scheur optreedt, scheurt door. Het alternatief was om dunne laagjes met klinknagels aan elkaar vast te maken, want lijmen kon nog niemand in die dagen. Een scheur stopt dan weliswaar bij de luchtlaag tussen de platen, maar alle spanning verzamelt zich dan bij de klinknagels. In de Fokker Friendshipvleugel fungeerden de lijmlagen als scheurstoppers, maar scheuren traden hoe dan ook veel minder op omdat in verlijmde constructies de spanningen veel beter worden verdeeld dan in geklonken constructies.

Zo werd een uit arrenmoede geboren improvisatietechniek een unique selling point. De gelijmde vliegtuigconstructie bleek niet alleen sterker maar ook lichter.

Maar ook het aerodynamische ontwerp van de Friendship oogstte veel waardering. Vliegers roemen de grote intrinsieke stabiliteit: als je als vlieger onverhoopt iets ontzettend stoms doet, kom je niet snel in een ongecontroleerde duikvlucht. ‘She’s very forgiving’ legde een luchtmachtvlieger op de Troopship mij eens uit. Je kon er zo lekker ongegeneerd in rondscheuren. Het was het enige passagiersvliegtuig dat zich ook liet besturen als een straaljager, een stuntvliegtuig. De Koninklijke Luchtmacht hield er jarenlang vliegshows mee waarbij een haarscherpe bocht werd gedraaid die bijna een looping was. Daarbij werd dieselolie in de uitlaat gespoten wat een spectaculaire smoke trail gaf. De vlieger die ik sprak vertrouwde me toe dat in militaire Friendships her en der regelmatig wel eens stiekem loopings en barrel rolls werden gemaakt. Kortom lekker een paar keer achter elkaar over de kop gaan. Je kon hem volgens deze ‘Biggles’ (militair vlieger en jongensboekenheld) zover overtrekken dat hij tenslotte doodstil met zijn neus rechtstandig omhoog hing alvorens als een herfstblad naar beneden te dwarrelen waarna hij vanzelf zijn zweefvlucht hervond.

Tja, design. Een geprononceerde vleugel boven op de romp met de gestroomlijnde motorgondels waarin ook het hoofdwielstel wordt opgeborgen (geen wielkasten aan de romp) geven het een slank uiterlijk vooral nadat de neus in de serieproductie wat spitser werd gemaakt om er een radar in te kunnen huisvesten. De mooie motorgondels dankt de Friendship aan de keuze van gasturbines (de Rolls-Royce ‘Dart’) in plaats van zuigermotoren, destijds een noviteit.

Er zijn er 787 van gebouwd inclusief de licentieproductie in de Verenigde Staten bij Fairchild-Hiller. Het is daarmee nog steeds het meest succesvolle turboprop-passagiersvliegtuig ter wereld.

l